Portretschilderen : een bijzondere vaardigheid

Portretten : voorlopers van de fotografie

column nr 269 dd 5 september 2013

Onlangs bij een bezoek aan de Bataviawerf te Lelystad werd ook gekeken bij de houtsnijderij. De boegbeelden van die VOC schepen hadden een sprietstuk aan de boeg waar vaak een afbeelding van een woeste zeeman aan het uiteinde was bevestigd als afschriksymbool voor allerlei gespuis en piraterij die het op het veroveren van het schip gemunt hadden.

Als je dan ook nog eens langs een straatmarkt komt en er het beroemde boek van Bob Haak ligt voor drie euro, dan kan je niet nalaten om dat mee te nemen. Ook al heb je het boek al, hier ging het om de eerste editie( 1969) waar de kunstafbeeldingen nog losgeplakt in het boek zitten. Het boek staat keurig naast de latere editie( 1990)  en is weer een aanwinst voor de verzameling. De oud papier prijs zal misschien wel meer dan drie euro bedragen maar het gaat natuurlijk om een Rembrandt boek van een groot Rembrandt kenner.  

Tijdens mijn studie aan de VU (  2000-2007) waren we uitgenodigd voor een vernissage in het huidige Amsterdam Museum waar in 2002 een expositie was van 'Ämsterdammers geportretteerd."  Bij de opening van de expositie was Bob Haak als oud directeur van dit museum aanwezig. Verder ook de wethouder van cultuur Huffnagels, die als politicus verder in Den Haag nog furore maakte, maar nu de politiek de rug heeft toegekeerd. Een van de VU docenten - Jan Baptist Bedaux- schreef in de catalogus een artikel en dat was de reden waarom hij zijn studenten had uitgenodigd voor deze opening.

Portretten schilderen is een apart vak. Wat daar allemaal hing was van ongekende grote klasse. Docent Bedaux was een specialist op het gebied van kinderportretten waarover hij diverse lezingen gaf, maar in dit artikel doet hij zaken uit de doeken als het gaat om de portretkunst van Rembrandt.

In het.artikel zet hij uitvoerig uiteen hoe groot de kennis van de beroemde Rembrandt inzake portretten was aan de hand van al een even grote Rembrandt  kenner Ernst van de Wetering. Deze vergeleek de stijl van Rembrandt met een andere portrettist :Nicolaas Eliaszoon Pickenoy ( 1590-1654) Interessant in deze is dat Bedaux colleges gaf over de vroegere kunstperioden, maar zelf blijkbaar veel studie maakte van de werken van Rembrandt.

"Daar waar Pickenoy  met grote aandacht elk detail van het gezicht helder en en scherp modelleert , zelfs overtuigender dan Rembrandt, is de penseelvoering van de laatste veel losser en vluchtiger en zijn scherpe contouren en binnentekening door hem vermeden.

[....}  Men hoeft slechts  naar de glimlachjes in het oog te kijken en de verdwaalde glanslichtjes op de vettige wal van de oogwal en de onderlip te kijken  om te zien hoe hij alle receptmatigheid in het gebruik van illusionistische middelen, de vluchtigheid, bijna toevalligheid van dergelijke effecten bij hem de nadruk krijgt.'

Ik laat U hier de twee portretten zien, maar deze fijne nuances kunt U natuurlijk alleen maar waarnemen als U bovenop het schilderij staat en dat doet Ernst v.d. Wetering altijd.. Dat lukt ons niet, maar U kunt wel verschil in stijl zien bij de portretten

De beroemde literator wijlen Kees Fens, die over een prachtige schrijfstijl beschikte, schreef in de Volkskrant op 23 januari 2003 over deze expositie:  Honderden Amsterdammers hangen er, zij hadden het geld, de voornaamheid of de stand om voor al dan niet voor een bekende schilder te poseren  en zich voor hun nakomelingen zichtbaar te houden en zo hun invloed te kunnen uitoefenen. De mooiste koppen komen uit de zeventiende eeuw die van de eerste of tweede generatie van rijk en belangrijk geworden Amsterdammers. Zij hebben vaak de trekken  van het harde werken op het gezicht."

Het waren portretten van de Bickers, van de Hasselaars en van Six. Beroemde Amsterdammers die het 

gemaakt hadden.

De EO zendt al jaren het program uit Sterren op het doek. Drie kunstschilders worden uitgenodigd om een portret van een BNer te maken. Deze BNer mag later zelf kiezen welk portret mee naar huis genomen mag worden. De twee andere portretten worden geveild voor een goed doel. Het program wil de kijker in de waan laten dat het portret tijdens de poseersessie wordt gecreëerd. Niets is minder waar. De drie kunstschilders nemen na afloop tal van foto's van betrokkene en thuis in het atelier wordt er eindeloos gewikt en gewogen, geschilderd en weer weggeveegd, totdat de essentie van betreffende persoon op het doek staat en gelijkt op diegene voor wie zij stonden te schilderen.

Als U dit thema interessant vindt, verzoek ik U mij dat te mailen, omdat ik dan verder het thema ga uitdiepen en met wie de portretkunst van Jozef Israëls wil behandelen. Dat was een wezenlijk onderdeel van mijn eindscriptie op de VU, waarmede ik mijn titel binnensleepte.
Geniet, leef, wees creatief en weet muziek en kunst op de juiste wijze te waarderen.
Kunstboeken, lezingen, columns, essays, rondleidingen  j.j.jong@quicknet.nl
drs jjj, artes admirans